1-Koronavirüsü fark etmeden geçirirken aşı olursam hastalığım daha mı ağır geçer?
SinoVac aşısı aslında bildiğimiz teknolojiyle üretilen bir aşı (inaktif aşı) olduğu için geçmiş bilgilerimizden yararlanarak şunu söyleyebiliriz: Aktif Kovid-19 hastalığına sahip kişi hastalığı belirtisiz atlatıyorsa aşı olmasının hastalığın hafif geçirilmesine katkısı olabilir. Bunu dışında aşının kişiye herhangi bir kötü etkisi olacağını beklemiyoruz.
2- Koronavirüs enfeksiyonu geçirdikten sonra aşı olmak için ne kadar beklenmeli?
Koronavirüs geçiren kişilerin yüzde 5-10?unda hiç antikor oluşmuyor. Burada tabiİ ki antikorun niteliği ve hücresel bağışıklık yanıtı gibi başka detaylar da var ama bunların bir kısmı hakkında henüz bilgilerimiz tam değil. Ancak şu ana kadarki deneyimlerimize göre antikor oluşturmayan kişiler, hastalığın hemen arkasından aşılanabilir. Antikorların kalıcılığı konusunda ortalama 6 aya kadar bir beklenti söz konusu ancak pek çok uygulamada gözlemlediğim kadarıyla antikorların vücutta kalma süresi ortalama 3 ay civarında oluyor. Hastalığı atlatan kişilerin eğer antikor oluşturup oluşturmadığına baktırma şansları yoksa kabaca 3 ay sonra aşılanmalarının uygun olacağı düşüncesindeyim. Koşullar antikor baktırmak için uygunsa aralıklarla antikor kontrolü yaptırılması faydalı olacaktır.
3-Aşı sonrası beslenme ve uyku düzeni nasıl olmalı? Maske takılmalı mı?
Mümkün olduğu kadar günlük yaşam değişiklikleri yapmamak, bağışıklık sistemi sağlam tutacak davranış modellerini sürdürmek en doğrusu. Uykumuza dikkat edelim, dengeli beslenelim, bu dönemde protein eksiği olmasın. Antikorun gelişme süresi normalde 7-10 günden itibaren başlar ama bu hastalıkta 3 hafta gibi bir süreye tekabül ediyor. Bu nedenle her zaman dikkat edilmesi gereken temizlik, maske ve mesafe kurallarına aşı döneminde biraz daha titizlikle uymak gerekiyor.
4-Aşının yan etkileri var mı? Hangi yan etkiler görülürse hastaneye gidilmeli?
İnaktif aşılar özellikle yan etki profili açısından en güvenli aşılardır diyebiliriz. Bu anlamda baktığımızda aşıdan yan etki nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. Grip aşısı yumurta proteininde üretildiği için herkesin aklında ?Yumurta alerjisi olanlar Kovid-19 aşısı olabilir mi? sorusu var. Ancak SinoVac aşısı yumurtadan üretilmiyor. Dolayısıyla bunun yumurta alerjisiyle bir ilgisi yok. Bildiğimiz kadarıyla inaktif aşılarda özellikle `alerji riski` diye bildirebileceğimiz bir durum yok ama özellikle hastalığı geçirmiş kişilerde yani antikoru pozitif olanlarda (çünkü çalışmalar bunları kapsamadı) nasıl davranacağını bilmiyoruz. Bu yüzden bütün aşılarda olduğu gibi kişilerin aşılar uygulandıktan sonra 30 dakika süre ile gözlemde olması gerekiyor.
Çok yüksek oranda yan etki olmasını beklemiyoruz. İnaktif aşılar yan etkileri açısından oldukça güvenilirdir. Dolayısıyla sadece şu şekilde bir önlem olabilir: Şu anda birinci doz aşılar yapılıyor, bu sırada alerjik bir reaksiyon gelişen kimse olursa ikinci dozu yaptırmaması önerilebilir. Aşının içinde çok düşük miktarda alüminyum vardır. Alüminyum, çok fazla alerji riski yüksek olan bir ajan değildir. Dolayısıyla bu anlamda sadece lokal reaksiyonlar beklenebilir. Her aşıda olabilen, aşının yapıldığı yerde ağrı, ısı artışı, şişlik, bazen halsizlik, baş ağrısı, ateş gibi yan etkiler de Faz 3 çalışmalarında bildirilen belirtiler arasındadır. Genellikle bu belirtiler kısa süreli olarak gelişir ve geçer. Hastaneye gitmeyi gerektirecek kadar şiddetli yan etkiler değillerdir.
5-Hamileler ve kanser hastaları aşı olmalı mı?
İnaktif aşılar gebe ve ?immün suprese? (bağışıklığı baskılanmış) dediğimiz kanserli, kemoterapi alan hastalar veya HIV pozitif olanlar da dahil herkeste güvenle uygulanabilir aşı kategorisindedir. Ancak inaktif koronavirüs aşısı için yapılan çalışmalarda bu gruplar yer almadı. Risk gruplarından özellikle sağlık çalışanları ve 65 yaş üzeri kronik hastalığı olanlar için aşı olmayı öneririz. Risk grupları ile birlikte yaşayan/ bakım verenlerin de aşılanması influenza gibi solunum yolu ile bulaşan diğer enfeksiyonlar için aşılanmada ön sırada önerilen gruplardır. Ancak şu anda aşı olmanın bulaştırıcılığı engelleyip engellemediğini bilmiyoruz; bu nedenle bu grubu hemen dâhil edemeyiz. Yine de ilk planda mutlaka aşılanması gerekenler kişilerdir.
Gebeler ve emziren anneler için aşı konusu şu anda için bir soru işareti çünkü çalışmada yer almıyor. Sağlık Bakanlığı?nın bizlere gönderdiği uygulama talimatında ?Bu kişiler için risk yarar-zarar analizine göre karar verilmelidir? diyor. Bu kişiler eğer sağlık çalışanıysa ve çalışmaları gerekiyorsa ben `Aşılanabilirler` düşüncesindeyim. Ancak riski olmayan, toplumda yaşayan ve çalışmayan bir gebenin aşı olmasındansa izolasyon kurallarına dikkat etmesi, sosyal mesafe, maske ve el hijyeni uygulamalarını dikkatle uygulaması çok daha güvenli olacaktır.
6-Ölü virüs içeren bu aşıyı yaptıranlar virüsü başkasına bulaştırabilir mi?
Aslında Kovid-19 aşısı olan kişinin virüsü bulaştırması beklediğimiz bir durum değil. Normalde koronavirüs bildiğimiz gibi solunum yoluyla bulaşıyor. Üst solunum yolundan alınıyor ve alt sonum yoluna ulaşıyor. Oysa biz aşıyı hem inaktive aşı olarak hem de virüsün normal vücuda girdiği yol dışında başka bir yerden (koldan) uyguluyoruz. Dolayısıyla, böyle bir durum olması beklenmiyor. Söylediğimiz grip benzeri yan etkiler de belki o inaktive virüse reaksiyon sonucunda gelişen durumlar ama çok yaygın görülmediğini biliyoruz. Bulaştıracak bir yer yok.
Bir başka ifadeyle aşıyla koronavirüsü biz solunum yolundan almıyoruz k solunum yolundan geri dışarıya çıkaralım. Dolayısıyla giriş yolu farklı olduğu için virüsü vücudumuzun dışına çıkartıp da bulaştırabileceğimiz bir çıkış yolu yok. Bu yüzden de kastan enjeksiyonla verilen virüsün solunum yolundan gelip de elimize, burnumuza bulaşma olasılığı söz konusu değil. O yüzden aşı yapılan kişinin etrafına temas yoluyla da virüsü bulaştırma olasılığı yok.
7-Aşı olduktan sonra yine de koronavirüse yakalanabilir miyiz?
Aşı olduktan sonra Kovid-19 olmayacağımızın garantisi yok. Koronavirüse yakalanabiliriz. Eğer koronavirüse yakalanırsak o zaman etrafımıza bulaştırmamız söz konusu olabilir. Başta da söylediğim gibi aşı enfeksiyonun ağır geçirilmesine karşı çok daha yüksek oranda koruyucu oluyor. Tabii ki hastalığın geçirilmesine karşı koruyuculuğunu da bekliyoruz ve istiyoruz. Ancak yüzde 100 değil bu oran. Hiçbir aşı için yüzde 100 koruma söz konusu değildir.
8-Grip ya da zatürre aşısı olanlar koronavirüs aşısını yaptırmak için ne kadar beklemeli?
Aslına bakarsanız bunların hepsi inaktif aşı gurubunda dolayısıyla standart bilgilere göre aralarında süre bırakmaya gerek yok. Ancak bu yeni bir aşı olduğu için grip ve zatürre gibi inaktif aşılarla arada 15 gün bırakılması öneriliyor. Eğer kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği gibi canlı aşılar yaptırıldı ise bu durumda da aşılar arasında 1 ay süre bırakılması öneriliyor.
9-Başka bir hastalık geçirirken koronavirüs aşısı yaptırılabilir mi?
Akut ateşli hastalık sırasında hiçbir zaman aşı yapmak istemeyiz. Bu doğru bir uygulama olmaz. Kovid-19 aşısı için de akut ateşli hastalık geçirildikten sonra aşı yapılmalı ki immün yanıt iyi olsun.
10-Metal alerjisi olanlar aşı olabilir mi?
Çeşitli metallerle ciltte oluşan reaksiyonlarının ?metal alerjisi? olarak tanımlandığını düşünüyorum. Ancak bu aşının kontrendikasyonları (olumsuz durumlara yol açabilecek yan etkileri) arasında metal alerjisi gibi bir tanımlama yer almıyor.
11-Aşı olduğumuz gün banyo yapabilir miyiz?
Aşıdan sonra duş alınmaması, kişilerin mantık yolu ile oluşturdukları bir önlem olsa gerek. Aşı sonrasında aşırı sıcak duş almak, sadece lokal reaksiyon riskini artırabilir. Ancak bunun dışında, ?Herhangi bir aşı sonrası duş alınmaz? diye bilimsel bir bilgi yok. Çünkü aşı uygulaması sonrasında cilt açıklığı hızla kapanıyor, buradan vücuda mikrop girmesini beklemiyoruz.
12-Korona aşısı ne kadar süre koruyucu? Aşı yapıldıktan sonra vücudumuzda neler oluyor? Kaç gün sonra antikor gelişmeye başlar?
Korona aşısı için bağışıklığın ne kadar süreceği sorusunun yanıtını bilmiyoruz. Şu an henüz izleme evresindeyiz. Aşıların faz 3 çalışmasına katılan bireyler uzun süreli izlemde, ayrıca kitle aşılamaları sonrasında daha net sonuçlar elde edilecektir.
13-Türkiye`de uygulanan SinoVac aşısı üretildiği yer olan Çin`de neden uygulanmıyor?
Aşıdan yan etki nedeni ile çekinmeyi gerektirecek bir durum yok. SinoVac aşısının dünyadaki kabulünü geciktiren en önemli faktör, faz 3 çalışma sonuçlarının tam olarak yayınlanmış hale gelmemiş olmasıdır. Bu anlamda toplumda ?SinoVac aşısı Çin?de bile uygulanmıyor, biz neden uyguluyoruz?? gibi sorular da sorulabiliyor. Çünkü Çin?de bizdeki gibi büyük bir salgın yok. Yani Çin, son dönemde ülke dışından gelenlerle birlikte 100?lü sayılarla ifade edilecek vaka sayılarına ulaştıysa bile bizim gibi acilen salgını sonlandırmak üzere bir silah gereksiniminde değil.
Çin?de de şu an bilindiği kadarıyla üretilen ve çalışması devam eden 4 aşı var. Bunların 4?ü de inaktif aşı diyebiliriz. Bizim ülkemizde de bilindiği gibi 17 adet aşı çalışması sürüyor. Bu aşıların bazılarının faz 1 ve faz 2 aşamaları tamamlanmış durumda, faz 3 hazırlıkları ise yapılıyor. Bu anlamda ülkemizde de çeşitli kurumlar tarafından aşı üretimine hazırlık gerçekleştiriliyor. İlerleyen günlerde muhtemelen ülkemiz de çok önemli sayıda aşıya erişim şansını sağlayabilecek.
14- Aşının içinde aylar veya yıllar sonra vücudumuzu olumsuz etkileyecek bir madde var mı?
İnaktif aşılar için bunu söylemek hiç doğru değil. Bu aşıdan başımıza gelecek bir kötü durum yok. Yeni bir aşı olması nedeniyle öngörülemeyen bazı yan etkiler tabİi ki çıkabilir. Dünyadaki her yeni bilimsel tedavi ve uygulama için aynı durum geçerli. Nihayet çıktı diye çok sevineceğimiz ilaçlar için de bu durum söz konusu olabilir. Ancak salgının aciliyeti ortada. Yine de bu demek değil ki aşılar araştırma çalışmaları tamamlanmadan piyasaya çıkarıldı. Hayır, bütün çalışmalar yapıldı ama yapılırken faz 1?in erken sonuçları elde edilirken faz 2?ye başlandı, daha sonra faz 2?nin erken çalışmaları elde edilirken faz 3?e başlandı. Yani normalde aylara, hatta yıllara yayılan çalışma süreleri birbirinin üzerine eklenerek; çok daha bir yoğun şekilde, daha fazla personel, daha fazla iş gücü ve daha fazla yatırım ortaya konarak daha hızlı bir şekilde gerçekleştirildi. Dolayısıyla yaygın uygulamada da bazı beklemediğimiz sonuçlar çıkabilir. Ancak bunlar asla aşıdan vazgeçmek için neden değildir. Şu anda dünyada ve Türkiye?de hiçbir koronavirüs aşısının yan etki sıklığı; Kovid-19 nedeni ile yaşanan ölüm sayıları ile kıyaslanabilecek kadar yüksek değil. Dolayısıyla insanlar aşılanmamaları halinde koronavirüs enfeksiyonuna yakalandıkları zaman daha kötü sonuçlarla karşılaşacaklardır.
