Gümrü Antlaşması, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasında 3 Aralık 1920`de imzalanan antlaşmadır. Ayrıca TBMM`nin uluslararası alanda imzaladığı ilk antlaşmadır. Peki, Gümrü Antlaşması nedir? Maddeleri nelerdir? Önemi ve tarihçesi nedir? İşte detaylar haberimizde...
Gümrü Antlaşması, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasında 3 Aralık 1920`de imzalanan antlaşmadır. Ayrıca TBMM`nin uluslararası alanda imzaladığı ilk antlaşmadır.
30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi`nden sonra Osmanlı Devleti, Brest Litovsk Antlaşması hükümlerine rağmen Kafkasya Cephesi`ndeki birliklerini geri çekmek zorunda kalmıştı. Yeni kurulan Bolşevik rejiminden yardım alan Ermeniler 1919`da Doğu Anadolu`da bazı bölgeleri işgal etmişti.
Sovyet Rusya`nın genel siyasetini dikkate alan Türkiye Büyük Millet Meclisi, Hariciye Vekili Bekir Sami Bey başkanlığında Moskova`ya bir heyet göndermişti. Bu heyet, Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti arasında yapılacak antlaşmaya esas olacak ve Brest Litovsk Antlaşması`na dayanan bazı hususları tespit etmiş ve böylece 20 Ağustos 1920 tarihinde iki hükûmet arasında olumlu görüşmeler başlamıştı.
Sovyet Rusya Dışişleri Komiseri Georgiy Çiçerin`in Kafkasya`da Türkiye`ye ait bazı bölgelerin Ermenistan`a verilmesini istemesi üzerine antlaşmanın imzalanmasından vazgeçilmişti. Bunun üzerine Eylül 1920`de Doğu Cephesi`nde taarruza geçen Kâzım Karabekir komutasındaki 15. kolordu, Mîsâk-ı Millî sınırları içinde olan Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır`ı geri alıp Gümrü`yü de işgal edince, barış görüşmeleri 22 Kasım 1920 tarihinde Gümrü`de başladı.
Ermenistan Taşnak Hükûmeti ile Türkiye arasında imzalanan bu antlaşma ile doğudaki harekât sona erdi. Kars sancağının bütünü, antlaşma öncesi Ermenistan`ın elinde bulunan Tuzluca kazası Türkiye topraklarına katıldı. Antlaşmanın 10. maddesiyle Ermenistan, Doğu Anadolu`da bir miktar toprağın Ermenilere verilmesini öngören Sevr Antlaşması`nı tanımadığını kabul etti. Türkiye sınırları içinde Ermenilerin çoğunlukta bulunduğu hiçbir bölge olmadığı kabul edildi. Erzurum-Bakü Demiryolu açıldı. Türkiye-Sovyet Rusya arasında doğrudan bağlantı bu yolla sağlanarak Türkiye`nin bu devletten yardım alması kolaylaştı. Türk kuvvetleri doğudan emin bir şekilde güney ve batıda savaşma olanağı buldular.
Antlaşmanın imzalanmasından bir gün sonra Ermenistan, Bolşevik Kızıl Ordu`nun denetimine girince burada bir Sovyet Hükûmeti kurulduğu için Gümrü Antlaşması onaylanamadı. Bunun yerine Moskova Antlaşması ve Kars Antlaşması imzalanarak yürürlüğe girdi.
Antlaşma, TBMM`nin uluslararası alandaki ilk askeri ve siyasi başarısı olup, imzaladığı ilk antlaşmadır.
TBMM`yi ve Mîsâk-ı Millî`yi tanıyan ilk yabancı devlet Ermenistan oldu.
Doğu Cephesi`ndeki çatışmalar büyük ölçüde sona erdi.
Ermenilerden alınan silah ve Doğu Cephesi`ndeki askerlerin bir kısmı Batı Cephesi`ne gönderildi.
